MOTYWACJA

Patrząc na ludzi wokół nas, nieustannie zadajemy sobie pytanie: dlaczego niektórzy wstają rano pełni energii i gotowi na podbój świata, podczas gdy inni z trudem znajdują siłę, by wykonać najprostsze zadania? Co sprawia, że jedni realizują ambitne cele z nieprawdopodobną determinacją, a inni zatrzymują się przy pierwszej przeszkodzie? Odpowiedź tkwi w jednym z najbardziej fascynujących aspektów psychologii człowieka – w motywacji.

Motywacja - niewidzialna siła kształtująca nasze życie.

Aby zdefiniować motywację sięgnijmy do pochodzenia tego terminu. W łacinie odnajdujemy słowo movere tłumaczone jako „poruszać”, motus znaczące tyle co "ruch” lub też moteo, czyli ”wprawianie w ruch”.

Ponieważ motywy zachowań ludzkich są obiektem zainteresowań specjalistów z różnych dziedzin - psychologów, ekonomistów, socjologów, czy filozofów i etyków - nie ma jednej jej definicji.

Badacze w zależności od zakresu własnych zainteresowań rozumieją ją nieco inaczej. Niemniej wspólnym mianownikiem jest ruch; przepływ. Jednak, by ją zobrazować pokuszę się o wskazanie określenia.

Motywacja to stan gotowości do podjęcia określonego działania, wzbudzony potrzebą.

Polska ekonomistka Stanisława Borkowska specjalizująca się w systemach motywowania i zarządzania zasobami ludzkimi określiła motywację jako „…wewnętrzny mechanizm uruchamiający i organizujący zachowanie człowieka skierowane na osiągnięcie zamierzonego celu”.

Wyróżnia się trzy kluczowe składniki motywacji:

Kierunek - wybór konkretnego działania, które prowadzić będzie do określonego przez nas celu
Intensywność - natężenie wysiłku jaki wkładamy w działanie
Wytrwałość - jak długo kontynuujemy wysiłek

Ten trzeci element jest szczególnie istotny, ponieważ to właśnie wytrwałość często decyduje o różnicy między sukcesem a niepowodzeniem.

Z czego może wynikać brak motywacji i demotywacja?

Amotywacja to stan, w którym ludzie nie widzą związku między działaniem a rezultatem.

Charakteryzuje się:

Brakiem poczucia skuteczności i sprawczości - "nic nie zmienię"
Brakiem kontroli - "to nie zależy ode mnie"
Apatią i obojętnością - "wszystko mi jedno"
Frustrację i bezradność - "po co próbować?”

Demotywacja zaś to stan, który objawia się niechęcią, brakiem siły i zapału do działania.

Pojawia się przy powstawaniu czynników, które wpływają na niechęć do podejmowania działań, czy decyzji.

Przyczyną pojawienia się amotywacji i demotywacji mogą być:

Przewlekłe niepowodzenia w przeszłości
Brak jasnych celów i priorytetów
Przeciążenie i wypalenie
Niedopasowanie między zadaniami a umiejętnościami
Brak wsparcia i uznania
Konflikt wartości

Dwa światy motywacji: wewnętrzna vs. zewnętrzna

Motywacja wewnętrzna to reakcja na pojawiające się bodźce, które mają podłoże w naszych potrzebach, oczekiwaniach, wartościach i priorytetach życiowych. Te bodźce właśnie sprawiają, że działamy w określony sposób, z określonym zapałem w określonym kierunku. Motywacja wewnętrzna pobudza do działania i skłania do osiągania wyznaczonych celów. Ludzie kierowani motywacją wewnętrzną:

Działają z ciekawości i pasji
Czerpią satysfakcję już z samej czynności, prowadzonego działania
Są bardziej kreatywni i zaangażowani
Osiągają lepsze długoterminowe rezultaty
Doświadczają większego poczucia spełnienia

To, co może jeszcze wzmocnić motywację wewnętrzną to autonomia, a więc poczucie wyboru i kontroli; możliwość rozwoju umiejętności; cel zgodny z osobistymi wartościami; uznanie otoczenia oraz wspierające współprace.

Motywacja zewnętrzna. Metoda "kija i marchewki” - czy to działa?

Motywacja zewnętrzna opiera się na zewnętrznych nagrodach lub karach - metodzie „kija i marchewki”. To tendencja do działania ze względu na konsekwencje - chęć otrzymania nagrody lub uniknięcia kary. Sądzono, że to równie silna, jak wewnętrzna motywacja dla człowieka.

Niemniej, badania pokazują, że nadmierne poleganie na nagrodach zewnętrznych może dewaluować motywację wewnętrzną. To zjawisko nazywane jest "efektem nadmiernego uzasadnienia".

Dwóch amerykański naukowców Mark Lepper i David Green przeprowadziło eksperyment z przedszkolakami, który wskazuje, że dzieci, które otrzymywały nagrody były wyraźnie mniej zainteresowane rysowaniem niż grupa dzieci, którym nagrody nie obiecano.

Czy można, więc postawić tezę, że nagrody zewnętrzne mogą obniżać naturalną radość z działania?

Czynniki kształtujące motywację.

Choć na poziom motywacji w dużej mierze wpływają czynniki środowiskowe i indywidualne doświadczenia każdego z nas, badania wskazują na to, że poziom motywacji może być częściowo uzależniony od indywidualnych uwarunkowań genetycznych i neurobiologicznych.

Różnią nas polimorfizmy genów rozumiane jako występowanie więcej niż jednej formy danego genu i różnorodność genetyczna; poziom neuroprzekaźników (dopaminy, noradrenaliny i serotoniny) oraz same różnice w strukturze mózgu (kory przedczołowej, jądra podstawy).

Skoro mowa o czynnikach genetycznych i neurobiologicznych trzeba podkreślić, że z nich właśnie wynika nasza natura - osobowość i temperament i predyspozycje. Ważne jest to o tyle, że przychodzimy na świat już z pewnym zasobem, który „nadbudowujemy” doświadczając życia.

Wpływ środowiska rozwojowego nie pozostaje bez znaczenia. Wczesne doświadczenia kształtują nasze wzorce motywacyjne. Dzieci, które doświadczyły przewidywalnego środowiska i odpowiedniego wsparcia, rozwijają silniejsze mechanizmy samoregulacji i wytrwałości.

Skoro jesteśmy neurobiologicznie różni, to też mechanizmy poznawcze działają inaczej - przetwarzamy bodźce i warunki nas otaczające w odmienny sposób. Oznacza to, że ten sam bodziec u każdego z nas będzie wywoływał inne emocje i reakcje uruchamiające motywację lub demotywację.

Na naszą motywację wpływają też czynniki kulturowe i społeczne. Kult jednostki potęguje motywację do skupienia się na nas samych i na dążeniu do osobistego sukcesu. W kulturze kolektywu, zaś, motywować nas będzie grupa, przynależność i troska o nią. Dla niektórych, szczególnie tych, dla których relacje mają duże znaczenie przebywanie wśród ludzi, bycie częścią społeczności jest bardzo wartościowe.

W tym przypadku siła napędową może być także presja społeczności i porównania między sobą.

Trzeba jednak pamiętać, że ta sama presja społeczności może u niektórych wywoływać duże obciążenie psychiczne i w rezultacie demotywację.

Wysoką motywację wspiera sumienność i wytrwałość, ciekawość świata i otwartość na doświadczania, ekstrawersja czyli własna energia do działania oraz stabilność i odporność emocjonalna.

Natomiast, takie cechy, jak neurotyczność czyli lęk, niepewność, a także perfekcjonizm, które powodują strach przed porażką, prowadzą do dewaluacji motywacji. Obniża ją też pesymizm.

Jakkolwiek powyższe cechy są nam potrzebne, aby umieć oceniać ryzyka i unikać zagrożeń, to już ich silne natężenie powoduje paraliż decyzyjny i obniżanie życiowej energii do działania, a więc prowadzi do dysfunkcji.

Wielu naukowców bada zjawisko motywacji w różnych aspektach życiowych, aby poznać mechanizmy, które wpływają na ludzkie zachowania.

David McClelland był amerykańskim psychologiem, specjalistą w zakresie motywacji i przedsiębiorczości, który dowodził, że potrzeba osiągnięć kształtuje się już w wieku przedszkolnym i uzależniona jest od stylu wychowania. W wyniku prowadzonych obserwacji wskazał czynniki sprzyjające motywacji takie, jak:

Wysokie, ale realne oczekiwania
Wsparcie przy porażkach
Nagradzanie wysiłku, nie tylko rezultatów
Dawanie autonomii i możliwości wyboru

David McClelland zidentyfikował też trzy fundamentalne potrzeby napędzające motywację:

Potrzeba osiągnięć, pod którą kryje się dążenie do doskonałości, branie odpowiedzialności za rezultaty, szukanie feedback’u i umiarkowane podejmowanie ryzyka.

Potrzeba przynależności, w podstawie której zawarta jest potrzeba budowania bliskich relacji, bycia lubianym i akceptowanym oraz współpraca i harmonia w grupie.

Potrzeba władzy rozumiana jako potrzeba wpływania na innych, kontrolowania sytuacji i zdobywania statusu i prestiżu w strukturze, hierarchii grupy, czy całej społeczności.

Jednak mamy różne profile potrzeb, co tłumaczy, dlaczego ta sama sytuacja może motywować jednych,

a demotywować innych.

Ten sam David McClelland zidentyfikował również zachowania obniżające motywację. Nadmierny perfekcjonizm, krytyka i porównania z innymi, próba kontrolowania każdego kroku, czy nagradzanie tylko sukcesów prowadzi do uszczerbku w motywacji.

Inny amerykański psycholog Abraham Maslow sprofilował ludzkie potrzeby w nieco głębszy sposób i wykazał, że motywacja zmienia się w zależności od tego, które potrzeby są zaspokojone:

Potrzeby fizjologiczne - głód, pragnienie, sen
Potrzeby bezpieczeństwa - ochrona, stabilność
Potrzeby przynależności - miłość, akceptacja
Potrzeby szacunku - uznanie, prestiż
Samorealizacja - rozwój potencjału, życie z misją i wizją.

Konkluzją jego badań była między innymi idea, że osoby, które mają zaspokojone potrzeby niższego rzędu, naturalnie dążą do samorealizacji i wewnętrznie są bardziej zmotywowane.

Motywacja w różnych obszarach życia.

Motywacja w pracy

Publikacje ostatnich lat kwestionują dotychczasowe myślenie o motywacji. Przykładem jest tytuł „ Drive”, który napisał Daniel H. Pink. Autor proponuje nowy model twierdząc, że źródło motywacji oparte

jest na trzech filarach: autonomii - w rozumieniu możliwości decydowania o sposobie pracy; mistrzostwie - poczuciu wysokich kwalifikacji i szans na rozwijanie umiejętności oraz celu i sensu - pracy zgodnej z wartościami. Pozycja ta sprzedała się w milionach egzemplarzy i została oceniona jako odpowiedź na przestarzałe paradygmaty wskazujące mechanizmy motywacyjne, szczególnie w kontekście pracy kreatywnej - wymagającej myślenia koncepcyjnego.

Model ten wskazuje kluczowe czynniki wpływające na poziom motywacji:

Różnorodność umiejętności - unikanie monotonii
Tożsamość zadania - widzenie całości procesu
Znaczenie zadań - wpływ na innych ludzi
Autonomia zawodowa - swoboda decyzji
Informacje zwrotne - jasne komunikaty o efektach

Kognitywistyka zajmująca się badaniem procesów poznawczych człowieka wskazuje, że czynnikami motywującymi są relacje, poczucie własnych kompetencji oraz wpływu na rzeczywistość.

Funkcjonujemy tak samo w każdym środowisku, również zawodowym. Bez tych filarów i czynników wpływających na motywację zatracamy ją, gubimy cel i sens, a poczucie działania niezgodnie z naszymi wartościami może doprowadzić nas do wypalenia zawodowego.

Motywacja w edukacji

Niektórzy ludzie mają lepiej rozwinięte funkcje wykonawcze - zdolność do koncentracji, hamowania impulsów

i podtrzymywania celów w pamięci roboczej. Te różnice mogą być częściowo wrodzone (związane

ze strukturą i funkcjonowaniem kory przedczołowej), ale także kształtowane przez doświadczenie i trening.

Amerykańska psycholog Carol Dweck po wieloletnich badaniach wykazała, że człowiek ma dwa sposoby myślenia - zamknięty, stały oraz otwarty, gotowy do rozwoju (teoria fixed i growth mindset).

Ludzie "nastawieni na wzrost" wierzą, że można rozwijać umiejętności przez wysiłek, więc porażki traktują jako okazję do nauki. Ci z "nastawieniem na stałość" uważają zdolności za niezmienne, więc unikają wyzwań i szybciej się poddają.

Mimo, że nie wszystkie zachowania są dla nas naturalne motywację - również do nauki - możemy w sobie rozwijać przekonwertowując nasz sposób myślenia na bardziej otwarty - gotowy do rozwoju.

Weryfikując najnowsze badania kognitywistyczne uznaje się, że największym błędem w edukacji

jest nadużywanie motywacji zewnętrznej w postaci oceny jako głównego motywatora, kary za "złe" zachowanie, czy nagrody za "dobre" wyniki.

Skuteczniejszym systemem motywacyjnym będzie:

Wzbudzanie ciekawości angażując uczestników pytaniami otwartymi
Łączenie treści z przykładami z życia wskazując praktyczne zastosowania
Dawanie wyboru sposobu nauki
Feedback rozwojowy, a więc informacja zwrotna skoncentrowana na postępie

Jak budować i utrzymywać motywację?

1. Poznajmy swoje „Dlaczego".

Odpowiadając na poniższe pytania możemy znaleźć sens i powód reakcji, zachowań, czy działań.

Co jest dla Ciebie naprawdę ważne?
Jakie wartości chcesz realizować?
Jaki ślad chcesz zostawić w świecie?

2. Wyznaczmy cele zgodne z wartościami.

Cele SMART to za mało. Cele muszą być także znaczące - ważne dla nas osobiście, spójne - zgodne z naszą tożsamością oraz własne, a nie takie narzucone przez innych.

3. Dbajmy o autonomię.

To, co może dać autonomię, to działanie zgodne z własnymi wartościami i priorytetami.

Oznacza to, że kierujemy się swoimi działaniami i bierzemy odpowiedzialność za decyzje.

4. Rozwijajmy mistrzostwo.

Motywacja rośnie wraz z kompetencją. Szukajmy więc wyzwań na granicy naszych możliwości, bowiem przekraczanie ograniczeń rozwija kompetencje. Zamiast czekać na perfekcję po prostu działajmy i celebrujmy postęp.

5. Budujmy wsparcie społeczne.

Szukając mentorów w swoich dziedzinach i otaczając się motywującymi ludźmi mamy szansę się inspirować, wymieniać wiedzą, doświadczeniami, spostrzeżeniami, a więc empirycznie dotykać ważnych dla siebie tematów. Dzielmy się nabytą wiedzą ze swoimi bliskimi i innymi ludźmi, ponieważ motywacja jest zaraźliwa.

6. Zarządzajmy energią.

Jak wspomniałam wcześniej - motywacja nie bierze się z próżni - potrzebujemy energii i siły, by wprowadzić ruch i zmobilizować się do pracy.

Sen, relaks, sport, odpowiednia dieta, ruch, medytacja, hobby, wakacje są kluczowymi składowymi zarządzania energią i znacząco wpływają na zwiększenie zasobów energii życiowej.

Trzeba, jednak, pamiętać o unikaniu toksycznych sytuacji i ludzi, które i którzy drenują zapasy energii w zaskakująco szybki sposób.

7. Trenujmy mindset wzrostu.

Zgodnie z teorią wspomnianej wyżej psycholog Carol Dweck mamy dwa podejścia.

Fixed Mindset, który odznacza się niską motywacją:

"Mam takie możliwości, jakie mam"
"Porażka oznacza, że nie nadaję się"
"Wysiłek to dowód braku talentu"

Growth Mindset wspiera motywację wysoką:

"Mogę rozwijać swoje umiejętności"
"Porażka to informacja, jak się poprawić"
"Wysiłek to droga do mistrzostwa"

Motywacja w świecie pełnym rozpraszaczy.

Era mediów społecznościowych przyniosła nowe wyzwania:

Oczekiwanie natychmiastowych rezultatów
Brak cierpliwości dla długoterminowych celów
Uzależnienie od zewnętrznych nagród (lajki, komentarze)
Nieustanne porównywanie się z innymi
Strach przed wykluczeniem
Poczucie nieadekwatności

Współczesny świat dużo proponuje i paradoksalnie stwarza duże zagrożenie dla ludzkiej motywacji. Nadmiar informacji czyni, że nasz mózg jest ciągle stymulowany, a to prowadzi do stałego zaangażowania mentalnego. Nadmiar opcji paraliżuje decyzyjność, a wielozadaniowość wpływa negatywnie na nasze skupienie.

Mamy coraz większy problem z koncentracją uwagi, dlatego warto zadbać o „detoks cyfrowy”, czyli regularne przerwy od technologii oraz świadome wybieranie treści. Ponadto, warto ćwiczyć stany skupienia bez rozpraszaczy oraz praktykować pracę nad celami, które nie są związane z mediami społecznościowymi.

Motywacja jako strategiczna kompetencja.

W świecie, gdzie coraz częściej doświadczamy deficytu uwagi, poczucia bezsensu i ograniczonego wpływu na otaczające nas warunki geopolityczne, klimatyczne, gospodarcze, uwaga stała się najcenniejszym zasobem, zmiana jedyną stałą, motywacja zaś, strategiczną kompetencją. Nowoczesna kognitywistyka podkreśla, że motywacja nie działa w próżni - jest kształtowana przez normy społeczne, dostępne narzędzia kulturowe i interakcje z innymi. Tym bardziej, więc żeby zachować balans pomiędzy tym czego w istocie chcemy, a tym czego oczekuje od nas otoczenie trzeba zachować wewnątrzsterowność i umieć mobilizować się do ruchu. Ludzie z "wewnętrznym poczuciem kontroli" wierzą, że ich działania mają znaczenie,

co wzmacnia motywację.

Ci z "zewnętrznym poczuciem kontroli" przypisują rezultaty szczęściu lub okolicznościom, co osłabia zaangażowanie.

Dlaczego motywacja jest kluczem do przyszłości?

Maszyny przejmują rutynowe zadania, a ludzka wartość odmierzana będzie mocą kreatywności i innowacyjności. Tylko silna motywacja, która jak już wiemy tkwi wewnątrz nas będzie prawdziwym kołem napędowym do kreatywności. Im lepszy „napęd”, tym efektywniejszy będzie człowiek i tym efektywniejsze będą organizacje. Te wymagać będą od swoich pracowników zaangażowania.

Dlatego tak ważne jest, aby panować nad swoimi zasobami. Nieustanne doskonalenie się będzie koniecznością. Nabywanie nowych kompetencji będzie możliwe dzięki silnej motywacji i wytrwałości. Utrzymanie jej na odpowiednim poziomie możemy wspierać poprzez ciekawość świata, drugiego człowieka, pasji uczenia się i działania - otwartemu umysłowi.

Motywacja a coaching - jak może pomóc?

Coaching może towarzyszyć w drodze do nabywania nowych kompetencji i utrzymywania przy tym motywacji poprzez wsparcie w identyfikacji wzorców motywacyjnych (sytuacje, potrzeby, styl działania, wartości)

oraz pracę z ograniczającymi przekonaniami.

Proponując wsparcie w eliminowaniu rozpraszaczy i budowaniu „zdrowych” rutyn, a także pogłębianiu świadomości dotyczącej preferowanych sposobów działań, źródła inspiracji, która nas napędza; rytmów energii, a więc zidentyfikowanie okoliczności wywołujących wzrost lub spadek motywacji do działania Coach pomaga zrozumieć mechanizmy, z którymi idziemy przez życie. Zrozumienie - samoświadomość -

jest pierwszym krokiem do pracy nad sobą i rozwoju.

W kontekście wiedzy jaką mamy o człowieku - każdy z nas jest inaczej uwarunkowany genetycznie i neurobiologicznie, co wpływa na percepcję poznawczo-behawioralną, odbiór bodźców i sposoby uczenia się - niektórzy z nas, by dokonać zmian będą musieli zaangażować się w proces mocniej.

Pomocne może okazać się wspierające środowisko lub osoby odpowiednio do tego przygotowane.

Mając na uwadze zagrożenia dla motywacji, płynące z naszych naturalnych uwarunkowań, ale i obecnie silnie rozpraszającego otoczenia, warto rozmawiać ze specjalistami.

Ci będą towarzyszyć w naszej ścieżce zmian i mobilizować nas do pracy.

Droga do trwałej motywacji

Motywacja jest umiejętnością, którą można rozwijać. To proces, który wymaga ciągłej uwagi i pielęgnacji. Mimo, że różni ludzie mają różne profile motywacyjne - nie ma uniwersalnych rozwiązań.

Współczesny świat wymaga, jednak, wzmacniania motywacji.

Reasumując, różnica między osobami zmotywowanymi a niezmotywowanymi leży w świadomym budowaniu warunków, które sprzyjają powstawaniu i utrzymywaniu motywacji.

Najpotężniejsza motywacja nie pochodzi z zewnątrz - nie z nagród, kar czy presji społecznej.

Pochodzi z głębokiego przekonania, że to, co robimy, ma sens i jest zgodne z tym, kim jesteśmy i kim chcemy się stać.

W erze, gdy wszystko dzieje się szybko, największą przewagę będą mieć ci, którzy potrafią znajdować w sobie siłę do działania niezależnie od zewnętrznych okoliczności.

Coaching może być wsparciem wskazującym narzędzia do odkrywania i kultywowania tej wewnętrznej siły napędowej.

Motywacja nie jest przypadkiem.

To Twoja odpowiedzialność, Twoja możliwość i Twoja siła.

Źródła i inspiracje

Daniel H. Pink - ”DRIVE”.
Carol Dweck - "Developing a Growth Mindset" - YouTube STANDFORD ALUMNI
Mihalyi Csikszentmihalyi - „Przepływ”
Anna Lembke - „Niewolnicy dopaminy"
Raporty o wpływie mediów społecznościowych na zdolności kognitywne

MOTYWACJA
Dlaczego jedni mają motywację, a inni nie?
Anatomia siły napędowej człowieka.

Pozostań w kontakcie

MOTYWACJA Dlaczego jedni mają motywację, a inni nie? Anatomia siły napędowej człowieka.

Pozostań w kontakcie

MOTYWACJA
Dlaczego jedni mają motywację, a inni nie?
Anatomia siły napędowej człowieka.